Valstika

Kvæði samin 1838 - 1842

Jan 31, 2020

Hulduljóð


Skáld er eg ei, en huldukonan kallar
og kveða biður hyggjuþungan beim,
mun eg því sitja meðan degi hallar
og mæddur smali fénu kemur heim,
þar sem að háan hamar fossinn skekur
og hulduþjóð til næturiðju vekur.
 
Þrumi’ eg á bergi, þýtur yfir hjalla
þokan að hylja mig og kaldan foss,
nú skal úr hlíðum hárra Tinnufjalla,
svo huldumeyjar þægan vinni koss,
óbrotinn söngur yfir dalinn líða
eins og úr holti spóaröddin þýða.
 
Þú sem að byggir hamrabýlin háu,
hjartanu mínu alla daga kær,
sólfagra mey! djúpt undir bergi bláu,
bústu að sitja vini þínum nær;
döggsvalur úði laugar lokkinn bleika,
ljós er af himni, næturmyndir reika.
 
Hvurs er að dyljast? harma sinna þungu,
hlægja þeir öld, er ræður þeim ei bót;
hvurs er að minnast? hins er hvurri tungu
- huganum í svo festa megi rót –
ætlanda væri eftir þeim að ræða
sem orka mætti veikan lýð að fræða.
 
Að fræða! hvur mun hirða hér um fræði?
heimskinginn gjörir sig að vanaþræl,
gleymd eru lýðnum landsins fornu kvæði,
leirburðarstagl og holtaþokuvæl
fyllir nú breiða byggð með aumlegt þvaður,
bragðdaufa rímu þylur vesæll maður.
 
Háðungarorð sem eyrun Huldu særa
ei skulu spilla ljóði voru meir;
sendið þér annan sanninn heim að færa
söngvurum yðar, Njörður! Þór! og Freyr!
og hvur sá ás sem ata þeir í kvæði
eirðinni gleymi og hefni sín í bræði.
 
Sólfagra mey! eg sé – nú leit minn andi
þann seglið vatt í byrnum undan Skor
og aldrei síðan aftur bar að landi –
Eggert! ó hyggstu þá að leita vor?
Marblæju votri varpar sér af herðum
vandlætishetjan sterkum búinn gerðum.
 
Hvað er í heimi, Hulda!? líf og andi,
hugsanir drottins sálum fjær og nær,
þar sem að bárur brjóta hval á sandi,
í brekku þar sem fjallaljósið grær;
þar sem að háleit hugmynd leið sér brýtur,
hann vissi það er andi vor nú lítur.
 
Ó, Eggert! þú varst ættarblóminn mesti,
og ættarjarðar þinnar heill og ljós;
blessaða stund! er fót hann aftur festi
á frjóvri grund við breiðan sævarós.
Sólfagra mey! hann svipast um með tárum,
saltdrifin hetja, stiginn upp af bárum.
 
Hví er hinn sterki úr hafi bláu genginn
á hauður sem í næturfaðmi þreyr,
veit ég að þegar værðin góða’ er fengin,
vinirnir gleyma’ að birtast framar meir;
ó, hve hann hefir eftir þráð að líta
ástarland sitt með tignarfaldinn hvíta.
 
Tárperlur bjartar titra þér í augum,
tindra þær gegnum fagurt lokkasafn,
sólfagra mey! því sjónar þinnar baugum
séður er aldrei kappi þessum jafn.
Þú elskar, Hulda! Eggert foldarblóma,
ættjarðar minnar stoð, og frænda sóma.
 
Ó, Eggert! hvursu er þinn gangur fagur!
útivist þín er vorðin löng og hörð;
kær er mér, faðir! komu þinnar dagur;
hann kyssir, Hulda! þína fósturjörð;
sólfagra mey! hann svipast um með tárum,
saltdrifin hetja, stiginn upp af bárum.
 
Þú elskar hann, þess ann eg honum glaður,
ástin er rík, og þú ert hennar dís;
hér vil eg sitja, hér er okkar staður,
ó, Hulda! þar til sól úr ægi rís.
Hallaðu lokkahöfði bjarta þínu,
mín Hulda kær! að vinarbrjósti mínu.
 
Hann svipast um, nú sefur allt í landi,
svæft hefir móðir börnin stór og smá,
fífil í haga, hrafn á klettabandi,
hraustan á dúni, veikan fjölum á;
hann svipast um í svölum næturvindi
um sund og völl að háum fjallatindi.
 
Hallaðu lokkahöfði bjarta þínu
að hjarta mér sem nú er glatt og traust,
hallaðu þér nú hægt að brjósti mínu;
hann hefir ekki starfað notalaust!
seint og að vonum svo fær góður njóta
sín og þess alls er vann hann oss til bóta.
 
Hann líður yfir ljósan jarðargróða,
litfögur blóm úr værum næturblund
smálíta upp að gleðja skáldið góða,
gleymir hann öðru’ og skoðar þau um stund;
nú hittir vinur vin á grænu engi.
„Velkominn, Eggert! dvelstu með oss lengi.“
 
Eggert:
„Smávinir, fagrir, foldarskart,
fífill í haga, rauð og blá
brekkusóley! vér mættum margt
muna hvurt öðru’ að segja frá;
prýði þér lengi landið það
sem lifandi guð hefir fundið stað
ástarsælan, því ástin hans
alls staðar fyllir þarfir manns.
 
Vissi ég áður voruð þér,
vallarstjörnur um breiða grund,
fegurstu leiðarljósin mér,
lék eg að yður marga stund;
nú hef eg sjóinn séð um hríð
og sílalætin smá og tíð,
munurinn raunar enginn er
því allt um lífið vitni ber.
 
Faðir og vinur alls sem er!
annastu þennan græna reit;
blessaðu, faðir! blómin hér,
blessaðu þau í hvurri sveit.
Vesalings sóley! sérðu mig,
sofðu nú vært og byrgðu þig;
hægur er dúr á daggarnótt,
dreymi þig ljósið, sofðu rótt.
 
Smávinir fagrir, foldarskart,
finn eg yður öll í haganum enn;
veitt hefir Fróni mikið og margt
miskunnar faðir, en blindir menn
meta það aldrei eins og ber,
unna því lítt sem fagurt er;
telja sér lítinn yndisarð
að annast blómgaðan jurtagarð.“
 
Hulda! hví grípa hendur þínar ljósu
um hendur mér og hví svo viknar þú?
veit eg þú elur eyrar fagra rósu,
alsett er rauðum blómum Huldubú;
Eggert er þér um ekki neitt að kenna,
annast hefurðu fjallareitinn þenna.
 
Sjáðu! enn lengra svífur fram um völlu
svásúðleg mynd úr ungum blómareit,
sterkur og frjáls og fríður enn að öllu
Eggert að skoða gengur byggða sveit;
hann fer að sjá, hve lífi nú á láði
lýðurinn uni, sá er mest hann þráði.
 
Brosir við honum bærinn heillagóði
í brekkukorni, hreinn og grænn og smár;
þar hefir búið frændi hans með fljóði
í flokki ljúfra barna mörg um ár;
þar hefir sveitasælan guðs í friði
og sóminn aukist glöðu bæjarliði.
 
Þar hefir gjörst að fullum áhrínsorðum
allt sem hinn mikli bóndavinur kvað
um dalalíf í búnaðsbálki forðum,
um bóndalíf, sem fegurst verður það.
Sólfagra mey! nú svífur heim að ranni
sæbúinn líkur ungum ferðamanni.
 
Sólfagra mey! nú seilist yfir tinda
úr svölum austurstraumum roði skær,
nú líður yfir láð úr höllu vinda
léttur og hreinn og þýður morgunblær;
svo var mér, Hulda! návist þín á nóttu
sem nú er ljósið jörð á votri óttu.
 
Vertu nú sæl! þótt sjónum mínum falin
sértu, ég alla daga minnist þín;
vertu nú sæl! því dagur fyllir dalinn,
dunandi fossinn kallar þig til sín;
hann breiðir fram af bergi hvítan skrúða,
bústaður þinn er svölum drifinn úða.
 
Vertu nú sæl! því sólin hálsa gyllir
og sjónir mínar hugarmyndin flýr;
ó, Hulda kær! er fjöll og dali fyllir
fjölbreyttu smíði, hvar sem lífið býr
og dauðinn, sem að svo þig löngum kallar
sá er þig aldrei leit um stundir allar.
 
Smali:
(fer að fé og kveður)
„Það var hann Eggert Ólafsson,
ungur og frár og viskusnjall,
stóð hann á hauðri studdur von,
stráunum skýldi vetrarfall;
meðan að sól úr heiði hló,
hjúkraði laukum, eyddi snjó,
kvað hann um fold og fagra mey
fagnaðarljóð er gleymast ei.
 
Kvað hann um blóma hindarhjal
og hreiðurbúa lætin kvik,
vorglaða hjörð í vænum dal
og vatnareyðar sporðablik;
þó kvað hann mest um bóndabæ
er blessun eflir sí og æ,
af því að hjónin eru þar
öðrum og sér til glaðværðar.
 
Það var hann Eggert Ólafsson,
allir lofa þann snilldarmann,
Ísland hefir ei eignast son,
öflgari stoð né betri’ en hann;
þegar hann sigldi sjóinn á
söknuður vætti marga brá;
nú er hann kominn á lífsins láð
og lifir þar sæll fyrir drottins náð.“


Samið árið 1841.
Eiginhandarrit er varðveitt í Árnastofnun í handritasafni Konráðs Gíslasonar (KG 31 b V).
Prentað í: Ljóðmæli eptir Jónas Hallgrímsson. B. Pjetursson og K. Gíslason hafa sjeð um prentunina. Khöfn 1847.

Til baka